Hiện nay, trên lâm sàng thường căn cứ vào nguyên tắc cùng loại bệnh nhưng cách chữa khác nhau. Dựa vào quá trình diễn biến bệnh tình: viêm gan cấp tính, viêm gan mạn tính, viêm gan nặng chia thành 3 giai đoạn mà biện chứng luận trị, khắc phục những thiếu sót phân chia giai đoạn đại khái, biện chứng phân kỳ tùy tiện. Cách phân chia ở đây theo trình tự bệnh tật, triệu chứng mạch lạc, dễ nắm vững, nhờ đó mà thầy thuốc theo sát tình hình bệnh tật từng giai đoạn để có phương hướng điều trị hiệu quả.
Viêm gan vàng da cấp tính
1. Vàng da giai đoạn đầu
a. Triệu chứng: Người phát sốt sợ lạnh, củng mạc nhiễm vàng, ăn uống kém, mất sức, khó chịu toàn thân, cồn cào ruột, buồn nôn, sợ thức ăn dầu mỡ, bụng trên khó chịu hoặc đầy trướng. Một số trường hợp có triệu chứng đau sườn phảo, đại tiện phân lỏng hoặc táo bón. Lúc bắt đầu phát bệnh có các biểu hiện đột xuất các chứng trạng đường tiêu hóa, sốt nóng, đau đầu, có các triệu chứng đường hô hấp trên…; có trường hợp đau nhức cơ bắp, đau khớp xương kèm theo sốt rét giống như người phong thấp…, chất lưỡi hồng nhạt, rêu lưỡi trắng hoặc vàng nhầy mỏng, mạch phù sác hoặc phù huyền.
b. Phép điều trị: Giải biểu thanh nhiệt lợi thấp.
c. Dùng thuốc: Ma hoàng liên kiều xích tiểu đậu thang gia giảm
Nhân trần: 10 – 24g
Liên kiều: 15g
Uất kim: 12g
Xích tiểu đậu: 24g
Hoạt thạch: 15g
Xích thược: 12g
Ma hoàng: 8g
Sa nhân: 8g
Mộc thông: 8g
Hạnh nhân: 8g
Bạc hà: 8g
Cam thảo: 6g
Sắc uống ngày 1 thang.
Ý nghĩa bài thuốc: Trong bài thuốc, dùng Ma hoàng, Hạnh nhân, Bạc hà để ngoại tán biểu tà, tuyên phát uất nhiệt. Liên kiều, Xích tiểu đậu, Nhân trần, Hoạt thạch, Xích thược, Mộc thông tác dụng thanh thấp nhiệt, thông lợi tiểu tiện. Mạch nha, Sa nhân, Cam thảo tác dụng tỉnh tỳ kiện vị. Uất kim tác dụng hoạt huyết hóa ứ.
Như vậy thì biểu lý đều tuyên thông, thấp nhiệt đã có đường thoát ra, biểu giải lý hòa, bệnh sẽ khỏi.
Qua nghiên cứu cho thấy, Nhân trần, Uất kim có tác dụng ức chế virus viêm gan B, cải thiện tổn thương gan, lợi mật, giảm vàng da; Xích thược có tác dụng cải thiện vi tuần hoàn gan, có lợi cho tiêu giảm vàng da và phục hồi chức năng gan; Nhân trần, Uất kim, Xích thược phối hợp lại có tác dụng ức chế virus viêm gan, phục hồi chức năng gan, bảo vệ gan, lợi mật, giảm vàng da. Trên lâm sàng dùng phương thuốc này điều trị viêm gan virus, đặc biệt là viêm gan B có hiệu quả rõ rệt.
2. Giai đoạn vàng da
Viêm gan vàng da cấp tính đã chuyển sang giai đoạn vàng da, thấp nhiệt ôn kết ở trung tiêu, chưng đốt can đởm làm cho chức năng điều tiết của can đởm thất thường, vi tuần hoàn gặp trở ngại là cơ chế bệnh lý chủ yếu ở giai đoạn này.
a. Triệu chứng: Chủ yếu là xuất hiện triệu chứng da vàng sẫm. Triệu chứng đặc trưng là sốt nhẹ, người mệt mỏi, mất sức, ăn uống kém, ruột cồn cào, mạch huyền hoạt, củng mạc và da nhiễm vàng, gan hoặc gan lách đều sưng to, chạm tay bên ngoài có cảm giác đau. Xét nghiệm thấy các chỉ tiêu viêm gan virus dương tính, đặc biệt phù hợp với chẩn đoán viêm gan B.
b. Phép điều trị: Thanh nhiệt lợi thấp hóa ứ.
c. Dùng thuốc: Nhân trần hao thang gia vị
Nhân trần: 10 – 30g
Chi tử: 12g
Bạch truật: 15g
Mạch nha: 15g
Ý dĩ nhân: 15g
Uất kim: 12g
Thố nguyên hồ: 12g
Đại hoàng: 9g
Xích thược: 12g
Bạch thược: 15g
Sơn tra: 15g
Xa tiền tử: 15g
Cam thảo: 6g
Sắc uống ngày 1 thang.
Ý nghĩa bài thuốc: Bài thuốc Nhân trần hao thang (Thương hàn luận) là bài thuốc cổ phương, dùng Nhân trần làm chủ dược tác dụng thanh lợi thấp nhiệt, phối hợp với Chi tử thông hành tam tiêu, giúp Đại hoàng thông tiết ứ nhiệt. Ba vị thuốc đều đắng lạnh, đắng thì thắng thấp, lạnh thì thanh nhiệt, tác dụng thanh nhiệt trừ thấp mạnh hơn. Uất kim, Nguyên hồ (xào giấm), Xích thước có tác dụng thư can, điều khí, hoạt huyết hóa ứ, giảm đau. Xa tiền từ, Ý dĩ nhân, Bạch truật tác dụng kiện tỳ lợi thấp, hòa vị để thấp nhiệt theo đường đại tiện tiểu tiện ra ngoài. Mạch nha, Sơn tra, Cam thảo tác dụng điều hòa tỳ khai vị. Các vị thuốc cùng phối hợp, hỗ trợ nhau cùng để thanh nhiệt, lợi thấp, trừ vàng da, giảm đau, tức bệnh được giải trừ.
3. Giai đoạn phục hồi
Viêm gan vàng da cấp tính vào giai đoạn hồi phục, thấp nhiệt ứ độc dần dần tiêu thoái, can uất rõ rệt hơn, chứng tỳ hư cũng dần dần xuất hiện trở thành chứng can uất tỳ hư kèm theo dư tà chưa được thanh giải hết. Tất cả đều là cơ chế bệnh lý của giai đoạn này.
a. Triệu chứng: Người bệnh ăn uống kém, mất sức, bụng trướng, cồn cào trong ruột, bụng trướng mãn, hai sườn đau hoặc đau âm ỉ, người ê ẩm khó chịu, có thể vàng da hoặc không vàng da, tiểu tiện hơi vàng, chất lưỡi hồng nhat, rêu lưỡi trắng hoặc vàng mỏng, mạch huyền tế. Lúc này, chứng trạng trên lâm sàng nói chung giảm nhẹ trông thấy và chuyển biến tốt. Cũng có trường hợp các chứng trạng đều hết nhưng qua xét nghiệm thì có thể thấy chức năng gan còn viêm gan virus ở mức độ nhẹ, sau đó dần dần chuyển biến tốt, gan và lách có thể to nhưng có chiều hướng nhỏ lại, vùng gan gõ tay không đau hoặc chỉ đau nhẹ.
b. Phép điều trị: Thư can kiện tỳ trừ thấp.
c. Dùng thuốc: Tiêu dao tán gia giảm
Bạch thược: 12g
Sài hồ: 8g
Bạch truật: 15g
Cam thảo: 6g
Hoàng kỳ: 20g
Sơn tra: 16g
Xích thước: 12g
Chỉ xác: 9g
Nhân trần: 20g
Đan sâm: 15g
Trần bì: 12g
Hổ trượng: 9g
Sắc uống ngày 1 thang.
Ý nghĩa bài thuốc: Bài thuốc chính là Tiêu dao tán (Hòa tễ cục phương) bỏ Đương quy nhưng vẫn giữ được tác dụng thư can giải uất, điều hòa tỳ vị; thêm Đan sâm, Đơn bì, Xích thược, Bạch thược có tác dụng tăng cường hoạt huyết nhu can, thanh nhiệt trừ thấp; Nhân trần, Hổ trượng tác dụng thanh nhiệt giải độc trừ thấp; Hoàng kỳ, Bạch truật ích khí kiện tỳ; Trần bì, Chỉ xác, Sơn tra tác dụng điều khí hòa vị. Các vị thuốc cùng phối hợp vừa có tác dụng thanh trừ dư tà còn lại trong cơ thể vừa có tác dụng phù trợ chính khí, thúc đẩy sức khỏe chóng bình phục.
Nói chung các chứng trạng viêm gan vàng da cấp đã hết, chức năng gan trở lại bình thường, bệnh đã lành. Nhưng thực ra, việc điều trị viêm gan virus, đặc biệt là viêm gan B không dễ dàng triệt để như vậy, bệnh tính có thể chuyển sang mạn tính, chỉ cần trong người còn tồn tại virus thì vẫn có thể tái phát bệnh. Cho nên, trong điều trị cần phải điều trị triệt để. Sau khi bệnh đã lành, xét nghiệm chức năng gan bình thường cũng không nên ngưng thuốc ngay, cần phải kiên trì dùng thuốc thêm một thời gian nữa để củng cố tác dụng điều trị, thanh trừ tận gốc bệnh.
Theo Healthplus.vn
